9-мартта, Кыргызстанда рубл төрт жыл ичинде биринчи жолу сомдом арзан болуп калды. Кээ бир жерлерде, сатып алуу баасы 89 тыйынга тушту, ал эми сатуу — бир сомунан жогору. Рублдун клсызданышы биздин өлкөго жана анын жарандарына кандай таасир этет жана доллардын өсүшүнө алып келеби?
Кошуна өлкөлөрдүн себеби жана кырдаалы
Рублдун курсу, эл аралык соода боюнча, түшүп жатат: Eврo буга чейин 85 рублдан ашып кетти, доллар — 74 рублга жетти.
рублдун алмашуу курсунун кыйрашына мунай рыногундагы кырдаал себеп болгон — ишке ашпаган ОПЕК + сүйлөшүүлөр жана күйүүчү майдын Brent жана WTI брэнддеринин наркы 30 пайызга түштү.
Москаванын биржасы 9-мартта иштеген жок, Россияда дем алыш күнү болгон эле. Султан Нур жана Алматы акча алмашуу бюролорунда доллар дээрлик 400 тенгеге сатылган. Бирок, андан кийин баа бир аз төмөндөгөн.
Балким, Кыргызстанда рубл андан ары арзан боло берет.
“Альянс” алмашуу бюросунун төрагасынын орун басары Думан Рыскулов айткандай, бир нече жыл мурун, рубл 84 тыйынга төмөндөгөн.
«Балким, эртең, бул чектен өтөт. Бизде доллар, ашырылган. Эгер сандар турундо айта турган болсок, дүйнөлүк рынокто доллардын баасы 74 рубл турат, ал эми бизде 71. Ошондой эле, азыр рубл үчүн суроо-талап бар, аны сатып алып жатышат. Бирок, кырдаал Москва биржасы ачылгандан кийин гана айкын болот», — деп Рыскулов билдирди.
Доллары менен кырдаал боюнча орун басары, ажиотажи жок экенин айтты.
«Бизде ар дайым АКШ доллары үчүн суроо-талап бар, бирок алар жетиштуу. Балким, улам жабык чек арасына байланыштуу (Кытай менен — редакциянын пикири) доллар анча зарыл болгон эмес, жана суроо-талап сунуш менен камтылат», — деп Рыскулов билдирди.
АКШ доллар курсунун абалы азырынча туруктуу, бирок доллар жетишсиздиги бар болсо, аны баасы жогорулашы мүмкүн, деп кошумчалады. Бирок, бул учурда, ал суроону банктар Улуттук банк менен бирге чечет.
Эл үчүн жакшы, өлкө үчүн жаман жактары
Каржы секторунун эксперти Илимбек Abdiev ОПЕК + алкагында сүйлөшүүлөрдүн ишке ашкан жогун кайталады. Атап айтканда, ал, Сауд Арабия АКШдагы май табууну базардан сүрүп чыгыш үчүн озунун кара алтындын табуу көлөмүн көбөйтүүсун билдиргенин айтты. Ошол эле учурда, коронавируска байланыштуу мунайды колдонуусу түшүп, ашыкча сунуштоонун натыйжасында, энергияга болгон баа түштү.
Анын айтымында, рублдун кескин кыйрашы жартылай паникага байланыштуу болуп саналат.
«Чагылган базар денгээлинде болду. Дүрбөлөң буткондо, эмне болот карап көрөлү. Ошондой эле, Москва биржасы иштеп баштаганда, бир нече маселелер ачыккы чыгат. Балким, орус акчасы өз ордуларын жарым-жартылай камтыйт», — деп Абдиев айтып берди.
Ал Кытай акырындап өндүрүшүн калыбына келтирип, почта кызматын баштады, бирок ал баары кайра калыбына келиши үчүн, ошондой эле коронавируска каршы эмдөө иштелип чыгышына убакыт талап кылынат экенин да кошумчалады. Ошентип, орто мөөнөттүү жана узак мөөнөттүү келечекте рубл, өз ордун кайрадан камтый албайт, деп Абдиев билдирип кетти.
Эксперт ошондой эле бул маселе Кыргызстандын экономикасына кандай таасир этет экенин айтып берди.
«Мигранттар негизинде рубли менен которуушат, башкача айтканда алардын көлөмү аз болот. Кыргызстанда керектөөнүн натыйжасында суроо сатуу кыскарат. Кыргыз сому жагынан биздин экспорттук азыктары кымбаттайт, балким, дыйкандар, аз өндургөнду чечим кабыл алышат, — деп Абдиев билдирди.
Бирок, ошондой эле эл үчүн жакшы жактары да бар.
«Россия буюмдар көбүрөөк жеткиликтүү болот. Кыргызстанда алардын баасынын катуу томондошу мүмкүн эмес, бирок баасы, эч качан жогорулабайт», — деп түшүндүрдү ал.
Улуттук банк миллиард доллар запастарын эскертет.
Улуттук банк, Россия менен Кыргызстандын улуттук курсунун ортосунда түздөн-түз жана тыгыз мамилеси жок экенин белгилейт. Ошол эле учурда Орусия, негизги экономикалык өнөктөштөрдүн бири өз ара соода жана акча которуулар каналдары аркылуу биздин өлкөнүн экономикасына таасирин тийгизет.
«Улуттук акча курсунун динамикасы, негизинен, экономиканын абалы жана тышкы дисбаланс, ошондой эле акча-кредит бийликтеринин иш-аракеттери менен аныкталат. Ошондой эле, албетте, бир нече себептерден көз каранды ички рыногунда суроо-талап жана сунуш, таасир этет. Белгилүү бир мезгилде, өзгөрүү динамикасы (куртун баасы — редакциядан) окшош болушу же болбошу мүмкүн, — суроо-жооп иретинде билдирди.
Улуттук банк ар дайым өлкөнүн ички акча жана тышкы рыноктордо, анын ичинде кырдаал боюнча түзүлгөн кырдаалды мониторинг кылат. Ошондой эле, эгерде зарыл болсо, Улуттук банк алмашуу курсунун кескин өзгөрүүсүн текшилөөго кийлигишет.
«6-мартта эл аралык камдардын көлөмү өлкөнүн камылгалар жана кызмат көрсөтүүлөр импортунун 4,9 айын жабат 2,4 млрд долларды түзгөн», — деп каржы регулятору билдирди. Улуттук банк ошондой эле, адамдарды Улуттук акчанын курсу тууралуу ишенимдүү булактардан келбеген божомолдорго, ушактарга жана башка маалыматка ишенбегенди, чакырат.
Россия рублдун наркынын кыйрашы тууралуу эмне билдирди
Каржы министрлиги боюнча мунайдын баалары базалык наркыдан (бир баррели 42,2 рубл) томон тушсо, бюджеттик эрежелер механизмин эскерет. Баалар түшүп калса, улуттук фонд (ФНБ) тарабынан чет өлкө валютасын сатуусу башталышы мүмкүн.
Агенттик мунайзаттын экспортунан түшкөн каражат менен чет өлкө агымынын төмөндөшүн эсепке алуу менен камсыз кылат, “алмашуу курсуна турукташтыруучу таасирин” берет, деп жооп берди.
2020-жылдын 1-мартында ФНБ суюк каражаттардын көлөмү жана кошумча мунай жана газ кирешелердин каражаттарды саны 10,1 триллион рублдан көбүрөөк түздү (150.1 миллиард АКШ доллар), же ИДПга карата 9,2 пайызды түзгөн. Бул каражаттар мунайга болгон баррлдин баасынын түшүшу $ 25-30 (2017ж баасы) үстүнөн кирешелеринин жабуу үчүн 6-10 жылга жетиштүү, деп Каржы министрлигинде кошумчалашты.